BU DA ARNAVUTÇASI...

Arnavutluk gezisi ve Tiran'daki Enver Hoca dehlizleri üzerine olan yazıyı, Tiran'da yaşayan sevgili Marina XHURAJ kendi çabasıyla Arnavutluk diline çevirmiş; bana gönderdi.

Bu emeğini saygıyla karşılıyor, artık aramızda Arnavutça okuyan varsa, belki olursa, hani bir gün olur ya diyerek sayfaya aktarıyorum; Teşekkürler Marina...

Not: Marina, fotoğraftaki üç güzel hanımdan ortada olanıdır. En baştaki kız kardeşi Brixilda, sol yanındaki kuzeni Hilal Cura... Diğerleri, biz, baba oğul Cura'lar ve ben...

Mos thoni gjithmonë, nëse njihni dikë, dilni së bashku ose uluni dhe hani ! Nëse kjo është jashtë rruge, çfarë, si dhe pse e keni projektuar, fati do të përgatisë surpriza për ju. Proverba latine, nuk i drejtohet askujt! Nëse thoni ¨, ju mund të sundoni se jeni i pavarur fati është në heshtje udhëtimi shoqërues ... A nuk thonë fjalët e humbjes deri në Romë për një pak a shumë dyshim në fat, fat dhe pasuri në këtë rast? Ekziston edhe fjala sora sora, e cila ndodhet në Bagdad, që për momentin nuk kemi një marrëdhënie të ngushtë të largët. Le të qëndrojë Bagdadi atje ... Ne, ne kurë familjen nga Bursa dhe unë jam në, ku unë plotësisht me të caktuar jo-identitetin jam, ne përpjekje për të gjetur kërkuar Bagdadin e saj 2018 në kryeqytetin ne mes të majit të Shqipërisë ne e goditi në rrugën e Tiranës Sextant mbajë. Ne fluturojmë bashkë me babanë e Cura Aykut Bey, vajzës Hilal dhe djalit të saj Emre në një aeroplan që fluturon nga Stambolli në Tiranë. Jam i kënaqur të jem me shokët e mi, e di që nuk do të gaboj në këtë lumturi, po shijojmë lartësinë dhe ngritjen; Ne jemi atje pas pak ore. Miku im Aykut Çurak thotë ¨ Mbreti po vjen, Kufizuar në poezi: Shoku im më i mirë Ibrahim Cura për momentin në një tebdil romak aventurat e kuqe të gjakut feja nuk e përcakton besimin herë pas here abuzive dhe të frikshme Eshtë i infektuar me çmenduri. Fshij turmën e Abrahamit, zëvendësoj Aykutin, kjo është unë dhe Aykut Cura. Me Aykut Cura ne kemi qenë një udhëtar i shpeshtë në botën e letërsisë që prej një kohe të gjatë; ndonjëherë në filozofi, nga e cila shtrihet tarifa politike. Këtë herë gjatë udhëtimit në Shqipëri, Aykut Bey u desh të përdorte shpesh kujtimet. Sepse Elbasan, aksident Shqipëri në rrënjë të historisë së familjes Curë-së, kështu që ne nuk mund të jetë dashuruar Aykut Beut, përcjell gjatë këtyre paraardhësve qytetin për herë të parë në vitin 1970: ¨ Ne jemi gati për të kaluar zakonet trajtimi është duke u bërë gati ,dhe pastaj i dha djemtë tanë një vit. Ky njeri do të na ndjekë hap pas hapi me kalimin e kohës ndërsa qëndrojmë në Shqipëri; policia sekrete. Ne morëm makinën tonë, ne jemi të gjithë serioz. Ku ai do të qëndrojë, ku ne do të flasim për njeriun i cili ha ushqim deri sa ajo është e përzier, duke marrë shënime. Ne shkojmë në hotel, shtrire me ne. Kemi gjetur të afërmit tanë, duke marrë shënime një nga një. Ne nuk lëmë aq kohë sa ikëm nga Shqipëria ... ¨ Lufta e Ftohtë vjet të viteve 1970, Shqipëria është një vend malor me një popullsi prej 3 milion, vetë-vetëdijshëm në fillim rënie kur ka pasur një diktator; Enver HOXha ... Cura është dy gjenerata para familjes emigruar dhe vendosur në Bursa, Turqi. Aykut Bey, ndërsa ende një student i ligjit, vjen me një automobil Mercedes së bashku me prindërit e tij; një MERCEDES, Perëndia im, simboli më i rëndësishëm i kapitalizmit gjerman, Mer-se-des .. Çfarë rreziku për Shqipërinë socialiste ... Ata ndalojnë automjetin . Çfarë rreziku për Shqipërinë socialiste ... Ata ndalojnë automjetin në kufi, familjeve të tyre dhe gjithashtu për mjete të tjera për të përcjellë marrë asnjë dhurata për të afërmit për të marrë ato në, pse e fute në Elbasan, askush këtu edhe pse, ju doni të na poshtërojë? Ata po konfiskohen nga protestat e tyre. Ata janë të lehtë për të kuptoj se nëse tregimet e ekzagjeruar: Në Tiranë, një korridor sot, enden ynë në kryeqytetin e këtij vendi fshatare që u hap krahët e saj për të kapitalizmit perëndimor që do të dëshmojë si e pamë njerëzit papërlyer miqësore, është letra e lakmusit e saktësisë së të gjithë transferuar atyre në historinë e së fundi një qytet nëntokësore. Aykut Cura pavarësisht zhgënjimin e rinisë së tij kurrë nuk e prerë vitet e tij në Shqipëri, në çdo rast, ose vizita shkon larg, ose të afërmit e ngushtë që do të vijnë dhe do të takohet atje, dhe madje edhe të hap derën për fshatarët. Disa prej tyre ka studiuar në Turqi, është duke i hedhur; dhe ka zjatur doren . Për disa vite, unë do të marr dhe do vendos dorën time në atje, ai përsëriti fjalët e fundit të qëllimeve të mira është arritur në maj 2018; Siç kam thënë që nga fillimi, rruga është jashtë. Tiranë, në orët e pasditës të mëngjesit ne kemi vendosur nje ndalese me aeroplan atje, ne ndarë drekë me familjen e kushëririt të tij XHURAJ -Curaj. Ka dy vajza të bukura, të bukura dhe një të djale te ri të bukur në familje: Marina, Brixhilda dhe Jerenis ... Pavarësisht cfare konsiderohet si një kundërvajtje dhe menaxhuar shërbime që duam , ne ishim në një tavolinë të mbushur me ushqime të shijshme dhe e mrekullueshme; Cfare nuk u tha duke ngrënë ... Por lakmimi yne nuk është një histori e kohëve të fundit e mbushur me paranoje të Shqipërisë për të cilën jemi të interesuar. Në të vërtetë, Tirana nje qytet me histori , atëherë qyteti bregdetar në Adriatik ne do të shkojmë madhështore Durrës, shfaqet tregoi Shkodrën në popullsinë e veriut ,myslimane Berat dhe sigurisht qytetit të Elbasanit të mbajtur në shkrimet kaq i zakonshëm dhe i mërzitshëm turizmit . Unë do t'ju çoj në një qytet të nëndheshëm vdekjeprurës, tunel; per universin ... Cura ndoshta këtu mbetet të shihet në listën e fundit të vendeve që ata bënë, duke përfshirë edhe rreshtin e parafundit, unë nuk mund të jetë i sigurt. Unë u ndal duke këmbëngulur. Pas një pasdite në Tiranë, të qarkullojë ato lidhur deri në një vend datë tunele, kam provuar edhe një herë se tërheq fatin e shokut të rrugës. Insistimi im ra në humbjen, por në fakt ajo që ata kanë është e mirë, ne kemi qenë gjithmonë të hyrë në tunelet përgjatë absurditetin e historisë. Gjithashtu është e nevojshme të kujtoni një histori të vogël kur hyni në tunel:. Shqipëria nacionaliste e shpëtuar në vitin 1944 nga pushtimi gjerman nazist dhe guerilët komuniste-majtiste u bë kreu i forcave, Enver Hoxha përcaktuara me ardhjen në pushtet dhe në emër të një tjetër diktaturës alternative drejtuar nga regjimi për të marrë frymë askënd mbi 40 vjet Popullore Socialiste është Republika. Enver Hoxha vdiq në vitin 1985, duke lënë pas një vend të mbushur me bunkerë betoni: bunkerë ushtarake dhe llogore shumë të betonit rreth 200 mijë ... Sot, si një rrënoja konkrete që nuk funksionon fare, të gjithë janë të lidhur në gjurmët e vendit; një problem kolektiv, një problem tjetër që ju lë atje ... Kur Enver Hoxha jo vetëm që vdiq bjerë përsëri në strehim, sipas raporteve të OKB-së, hetimi është vendi i tretë më i varfër në botë, dhe kombëtar bruto produkt-GNP vetmi person me 15 dollarë. Policia sekrete ka vendosur Sigurimin, shtojmë bandat që shkatërruan mijëra njerëz gjoja në kundërshtim të hapur gojën e tij, shijen e tipit kripë duket të jenë të pakta; Le të shkojnë. Bregdeti malor në botë dhe natyrisht ju mund të mbështeteni në bukurinë e qiellit është një vend i mrekullueshëm është aq i aftë për të përkthyer një burg të mbyllur Enver Hoxha; pronarët mbushen me marshallë dhe mina elektrike dhe sa më shpejt që strehimet për të cilat flasim .

Armatimit dhe ushtarake zhvillimi i botës duhet të ketë qenë në dijeni që, vendi do të rivendosë prosperitetin në të ardhurat e pakta të fituara nga bujqësisë dhe blegtorisë kalon të gjitha . Ky vend malor i Ballkanit po vuan keq . Në mitologji, ka pasur dy lumenj nëntokësore të vendit Hades, dikush ankohem dhe lumi [Kokytos], të tjerët të kenë frikë nga lumi [Sytks]; Shqipëria ka mbetur këtu në mes të këtyre dy lumenjve; sot po përpiqet të fryj lundrojnë në det të hapur. Ka më shumë, me personalitet paranojak gjenden në të gjitha diktatorit Enver Hoxha babait të vetë presidentit, qeverisë, një skuadër elite e burokratëve ushtarake-civile të vërtetë pushtimit armik në një botë të mbyllur ku korridoret nëntokësore. Ai arrin të shpëtojë më të madhe frikë e fshehur duhet të jetë pothuajse të gjitha sistemet administrative, çfarë ndodh kur nuk janë aq të gatshëm për të shpëtuar dyert nëntokësore. Në Londër, në kohën e Luftës së Dytë Botërore, Churchilli se Qeveria e mbretit Charles i fshehur deri në përfundimit të luftës në dhomë të nëndheshme, ne e dimë se vendi menaxhon këtu; ndonjë gjë e kanë parë, ne e perceptojnë veprim. Por Churchill nuk vazhdojnë të jetojnë si mbret atje, lufta ka mbaruar, e famshme rezidenca e kryeministrit në tokë u regjistruan. Enver Hoxha, kishte dy qeveria e qytetit nëntokësore themeluar në Tiranë; qyteti do të thotë më të përshtatshëm për ta ... E para është në një lagje kodrinore që mund të llogaritet si një periferi të Tiranës, përmes një derë të lagur dhe një tuneli gjysmë të hapur. Nëntokësore dytë Ndërtesa e Qeverisë Enver Hoxhës, mënyra më e centralizuar në mes të Tiranës mund të konsiderohet i plotë, deri në 70 metra nën tokë, një tunel misterioz përbëhet prej betoni dhe të veshura Çelikë Sot të dy janë muze, vizitorët janë kurioz për historinë politike, ata që kanë jetuar ato vite. Brezat e rinj nuk tërheqin shumë vëmendje; gjithmonë me arsye të njohura ... Të afërmit shqiptarë të Curait pyetën Marina dhe Brixhilda a, vajzat e XHURAJ-së; Ata shkojnë dhe e vizitojne . Kur ka vende më të këndshme, cila është puna e këtyre shpirtrave të rinj atje! Kur hymë në këto korridore të mëdha nëntokësore, së bashku me familjen e Curës, nuk mund të gjejmë një simbol të ri. Këto quhen bunkerë të Enver Hoxhes . Të afërmit e ngushtë të bankës, Bunkeri anglez, në kuptimin e mbrojtjes së strehës ... Pra, banka po mbron paratë tuaja; thash unë ... Banka është vendi ku ju merrni cadrën në shi dhe thatë atë me ajrin e thatë dhe e intereson atë; por nëse kjo është temë e një historie tjetër, le të shkojmë. Nëse i kushtoni vëmendje çdo detaji, gjëja më e vogël që ju ka goditur, ju mund të detyroheni të bëni një turizëm labirint që do të zgjasë me ditë.Ne e dimë se këto numra dhe historia do ta bëjë atë përsëri! Të gjitha një qeveri, një pjesë e rëndësishme e forcave të armatosura, të policisë, madje edhe të gjitha çka emërtohet instrumente duhet të ruhen, Thesari tha se ka monedha ari: Po sikur të mos jetë formë demokratike e parlamentit të gjithë njerëzve ka zgjedhur për të marrë një hapësirë ​​të madhe brenda, duke hyrë në holl përhapur nëntokësore si minierë qymyri Kjo gjë antike e Shqipërisë, për fat të mirë, nuk mund të zgjasë shumë. Por ai u shfaq që prapa tij duke u përpjekur të shërohet, si një vend që ka humbur kohë tretur rënë përsëri mbi timonin e automjetit në trung, ka lënë një gjuhë të pastër dhe njerëzit pastër-zemre. Shqiptarët shpesh e përsërisin veten në një fjalim në mënyrë që kreu i tyre të mos funksionojë; Në të vërtetë, dyqanet byrek janë hap pas hapi, nuk është e mundur të qëndrosh i uritur. Njerëzit janë vërtet të pastër, të pastër, të pastër ... Ne jemi lodhur në një hotel në Elbasan; ai kujton se zoti Cura kishte ardhur këtu më herët, kështu që ne thamë se do të ishim të kënaqur. Ne pajtohemi me të riun në foto me disa fjalë të thjeshta, nuk mendoj se është anglisht, Ne kemi rënë dakord. Ne ishim vënë në një dhomë, stolitë ekzagjeruar një dhomë, ju e dini, ajo ka dekor që gërvisht e shandanit ose llambadar qiri, kështu që këtu është.

Por për Perëndinë, ajo është e papërlyer, me dy shtretër të dyfishtë, dhe çdo shtrat është një burrë me dy burra dhe një grua; krah për krah ... Mundohem t'i tregoj hotelit, derdhja gjuhën veç e veç për dhomat; Ai po më shikon. Unë mendoj se ai do të përpiqet të na bëjë të gjithë në të njëjtën shtrat. Yahu, ne nuk jemi të martuar, i thashë atij se ai ishte një shaka ndër ta më vonë, ai buzëqeshi me ditë ... Gjëja më e re që do të thosha është se shqiptarët janë paksa të vështirë për t'u kuptuar, siç janë nga ushqimi i Byrekut , si dhe gjërat e vështira të viteve të kaluara që janë shumë të mëdha dhe shkatërrojnë mendjen njerëzore dhe po tregojnë shumë probleme.

Shqyrtime Kam kaluar disa ditë në këtë dyqan dhe ndaluam në çdo dyqan dhe hëngra byrek-un. Po të shikon edhe mua, mendja ime, e cila nuk funksiononte shumë mirë, ishte pak e zymtë, pasi prisja disa muaj për të shkruar diçka të tillë, tani gati tre muaj më vonë kam shkruar Gusht; Nuk e di, e bëra mire

Yol arkadaşı yolun kaderini çizer

Zaten hep demezler mi, eğer birisini tanıyacaksan ya birlikte yola çık yahut otur da ziftin pekini iç!

Yola çıkıldı mı, neyi ne kadar, nasıl ve niye tasarlamış olursanız olun, talih size sürprizler hazırlayacaktır.

Latin atasözü, ¨Talih, hiç kimseye görünmeden yol alır! ¨ diyorsa, kaderin ve kısmetin sizden bağımsız yola çıktığına hükmedebilirsiniz.

Facit gratum Fortuna quem nemo videt, diyordu Romalılar, kaderin sessizce yol arkadaşı olduğunu söylemek için…

Bütün yolların Roma’ya çıktığına dair sözleri ise bu durumda talihi, kader ve kısmeti de biraz belirsiz hâle getirmiyor mu?

Bir de sora sora Bağdat bulunur sözü var ki, şimdilik bizim anlatacağımızla uzak yakın ilişkisi yok.

Bırakın Bağdat orada kalsın…

Biz, biz dediğim Cura ailesi Bursa’dan ve ben, nereden olduğum tam belli olmayan kimliğimle ben, Bağdat’ı sora sora bulmaya kalkışmadık, 2018’in Mayıs ayı ortasında Arnavutluk’un Başkenti Tiran’a sekstant tutup yola çıktık.

İstanbul’dan Tiran’a havalanan uçakta Cura’ların babası Aykut Bey, kızı Hilal ve oğlu Emre’yle beraberiz.

Yoldaşlarımla birlikte olmaktan memnunum, bu mutluluğumda yanılmayacağımı da biliyorum, keyifle irtifa kazanıyor, yükseliyoruz; bir saatin azıcık sonrasında oradayız.

Benim ¨en kral arkadaşım Aykut Cura¨ diyesim geliyor, Attilâ İlhan’ın İbrahim Cura Limited şiirindeki mısralarına özenip:

en kral arkadaşım İbrahim cura

şimdilik bir romanda tebdil yaşıyor

kan kırmızı serüvenler deneyerek

din iman tanımıyor ara sıra

sövüp sövüp güzelce kirlenerek

amok çılgınlığına bulaşıyor…

Şiirdeki İbrahim’i silin, yerine Aykut’u koyun, işte o ben ve Aykut Cura’dır.

Aykut Cura’yla muhabbetimiz öteden beri edebiyat dünyasında sıkça dolaşır; bazen felsefeye, oradan siyasi tarihe uzanır.

Bu kez Arnavutluk gezisinde, Aykut Beyin hatıratına sıkça başvurmak gerekti. Zira Arnavutluk’un Elbasan kazasında kökleri olan Cura ailesinin geçmişini deşelemeyi pek seven Aykut Bey, 1970’lerde ilk kez bu ata memleketine gidişini aktarıyor:

¨Hududa geldik, muameleler yapılıyor gümrüğü geçmek üzereyiz ve derken yanımıza bir adam verdiler. Bu adam, bizi Arnavutluk’ta kalacağımız süre içinde adım adım izleyecekmiş; gizli polisten. Arabamıza aldık, pek ciddiyiz hepimiz. Nerede duracağımıza, nerede yemek yiyip kimlerle konuşacağımıza kadar bu adam karışıyor, notlar alıyor. Otele gittik, bizimle yatıp kalkıyor. Akrabalarımızı bulduk, konuşmalarımızı tek tek not alıyor. Biz Arnavutluk’u terk edene kadar yakamızı bırakmadı…¨

1970’lerin Soğuk Savaş yılları, Arnavutluk 3 milyon nüfusuyla bir dağ ülkesi, içine kapalı, kendinden habersiz sinek uçsa huylanan bir diktatör var başlarında; Enver HOCA…

Cura’lar iki kuşak evvel Türkiye’ye göç edip Bursa’ya yerleşmiş ailedir. Aykut Bey, henüz Hukuk öğrencisiyken anne ve babasıyla birlikte, bir Mercedes otomobile binip yola çıkıyor; bir MERCEDES, aman Allahım, Alman Kapitalizminin en önemli sembolü, Mer-se-des...

Sosyalist Arnavutluk için ne büyük tehlike…

Aracı hudutta alıkoyuyorlar, başka araca aktarıyorlar aileyi ve Elbasan’daki akrabalarına götürmek üzere alınmış türlü hediyelere de ¨Bunları niye getirdiniz, burada yok mu sanki, bizi aşağılamak mı istiyorsunuz? ¨ kabilinden itirazlarla el koyuyorlar.

Bunların abartılı hikâye olmadığını anlaması kolay: Tiran’da, bugün Batı kapitalizmine kucak açan bu köylü ülkesinin başkentinde dolaşıp o tertemiz yüzlü insanları gördüğümüz sıra şahit olacağımız bir dehliz, bir distopik yeraltı kenti yakın zamanların geçmişine dair bütün aktarılanlarda doğruluğunun turnusol kâğıdıdır.
Aykut Cura’nın Arnavutluk’ta yaşadığı ilk gençlik yıllarının hâyal kırıklığına rağmen bağı hiç kesilmez, her fırsatta ya ziyarete gider yahut oradan gelen uzak yakın akraba ve tanışlara, hatta köylülerine kapısını açar.

Bazılarını Türkiye’de okutur, dokutur; iyilik sahibidir.

Birkaç yıl boyunca, ¨Seni Arnavutluk’a ben götüreceğim, oraları elimle göstereceğim¨ diye tekrarlanan iyi niyetli sözlerin sonuna 2018 yılı Mayıs ayında gelindi; başından beri söylediğimce, yola çıkıldı.

Tiran’da, oraya sabah uçağıyla yola çıktığımız saatlerin öğlesinde, öğle yemeğini Cura’ların kuzeni XHURAJ -Cura ailesiyle birlikte paylaştık.

Ailenin iki güzel, cici kızı ve yakışıklı bir delikanlısı var: Marina, Briksildha ve Jerenis…

Garsonluğu bir kabahat addetmiş ve becermemeye yeminli görünenlerin kahırlı hizmetine rağmen, leziz ve harika yemeklerle dolu bir sofradaydık; anlatılmaz, gidilir, yenilir…

Fakat bizim lakırdımız ne yenildi ne kadar içildi üzerine değildir; ilgilendiğimiz Arnavutluk’un paranoya ile doldurulmuş bir yakın tarihidir.

Nitekim Tiran’ı, daha sonra gittiğimiz Adriyatik’teki sahil şehri muhteşem Durres’i, kuzeyde Müslüman nüfusun apaçık kendisini gösterdiği İşkodra’yı, güneyde Berat ve tabii Elbasan şehirlerini tek tek anlatması, pek sıradan ve sıkıcı turizm yazıları yazanlara kalsın.

Ben, sizleri dehlizli, tünelli bir yeraltı şehrine götüreceğim; ibret-i âlem için…

Cura’lara kalsa belki burayı en son görülecek yerler listesinde sondan bir önceki sıraya dahil ederler miydi, emin olamıyorum.

Israrcı durdum. Tiran’daki bir öğleden sonrasını, klostrofobik bir yere onları tıkıp tarih tünelinde dolaştırmakla, yol arkadaşının yolun kaderini çizdiğini bir kez daha kanıtlamış oldum.

Benim ısrarıma yenik düştüler, ama aslında ne iyi ettiler, hep birlikte tarihin saçmalıklar tüneline girmiş olduk.

Tünele girerken birazcık tarihi hatırlamak da gerekiyor:

Arnavutluk’u Alman Nazi işgalinden 1944’de kurtaran ulusalcı ve komünist-solcu gerilla güçlerin başına geçmiş Enver Hoca’nın iktidara gelişiyle birlikte kurduğu ve 40 yıl boyunca kimseye nefes aldırmadan bir başka alternatif diktatörlükle yönettiği rejimin adı Sosyalist Halk Cumhuriyeti’dir.

1985 yılında Enver Hoca ölürken, geride beton koruganlarla dolu bir ülke bırakıyor: 200 bin civarında betondan askerî sığınak ve siper yeri…

Bugün hiçbir işe yaramayan beton molozu olarak ülkenin olur olmaz her yerinde bunlar ayak bağıdır; toplasan bir dert, orada bıraksan başka dert…

Enver Hoca öldüğünde korugan bırakmakla kalmıyor geriye, Birleşmiş Milletler raporlarına göre, dünyanın sondan en fakir üçüncü ülkesidir ve gayri safi milli hasıla-GSMH sadece kişi başına15 Dolardır. Kurduğu Sigurimi adlı gizli polis teşkilatının, ağzını açan güyâ muhalif binlerce insanı yok ettiğine dair çeteleyi eklersek, yazının tadı tuzu kaçacak görünüyor; geçelim.

Dünyanın Cenneti sayabileceğiniz güzellikteki dağlık ve elbette sahilleriyle muhteşem ülkeyi bir kapalı cezaevine çevirmekte pek mahirdir Enver Hoca; sahilleri elektrikli teller ve mayınlarla dolduruyor, bahsettiğimiz koruganlar olur olmaz her yere dikiliyor.

Dünyadaki silahlanma ve askerî gelişmelerden bihaber olsa gerek, ülkesini refaha kavuşturacak yerde hepi topu tarım ve hayvancılıktan elde ettiği tüm geliri de 1.Dünya Savaşı teknikleriyle oyalanarak harcıyor. Bu dağlık Balkan memleketi Kakistokrasi’nin en berbatına yakalanmıştır.

Mitolojide, Hades’in yeraltı ülkesinde iki ırmak vardı, birisi İniltiler Irmağı [Kokytos], ötekisi Korkular Nehri [Sytks]; işte Arnavutluk bu iki ırmak arasında kalmıştır; bugün açık denizlere yelken şişirmeye çabalıyor.

Dahası var, tüm diktatör başkan babalarda görülen paranoyak kişiliğiyle Enver Hoca kendisini, hükümetini, bir anlamıyla asker-sivil bürokrat elit kadroyu düşman işgali olursa diye yeraltı dehlizlerinde kurduğu kapalı bir dünyaya tıkıştırıveriyor.

Yönetenlerin en büyük korkusu kaçıp saklanmak üzerine olmalı; neredeyse tüm yönetsel sistemlerin bir back-up planı, ne olur ne olmaz diye yeraltına kaçmaya hazır kapıları vardır.

Londra’da, II.Dünya Savaşı zamanı, Churchill Hükümetinin King Charles Caddesindeki yeraltı odalarında savaş bitene kadar saklandığını, ülkeyi buradan yönettiğini biliyoruz; gezip görmüş, idrak eylemiştik.

Fakat Churchill hamamböceği gibi orada yaşamaya devam etmedi, savaş biter bitmez, Downing Street 10 numaralı meşhur başbakanlık ikametgâhına çekiliverdi.

Enver Hoca’nın, Tiran’da kurduğu iki yeraltı hükümet şehri var; şehir demek daha uygun bunlara…

Birincisi Tiran’ın banliyösü sayılabilecek bir tepelik mahallede, içeriye rutubetli bir kapı ve yarı açık tünelden geçip giriyorsunuz.

Enver Hoca’nın ikinci yeraltı hükümet binası ise, daha merkezi sayılabilecek biçimde Tiran’ın tam ortasında, yerin 70 metre kadar altında, beton ve çelikle kaplı bir gizemli tünellerden oluşuyor

Bugün her ikisi müzedir, ziyaretçileri de siyasî tarihe merak duyanlar, o yılları yaşamış olanlardır.

Genç neslin pek ilgisini çekmiyor; hep bildik nedenlerle…

Cura’ların Arnavut akrabaları XHURAJ’ların kızları Marina ve Briksildha’ya sormuştum; gitmemişler.

Daha keyifli yerler varken, bu genç ruhların orada işi ne!

Cura ailesiyle beraber, bu muazzam yeraltı koridorlarına girdiğimizde pek genç simâya rast gelemedik.

Bunlara Enver Hoca’nın Bunkart’ları denmektedir; Banka sözcüğüyle pek yakın akraba, İngilizcedeki Bunker, sığınak-korugan anlamında…

Öyle ya, banka da paranızı koruyor; galiba…

Banka dediğin yağmurda şemsiyeyi elinden alıp hava kuruyunca eline tutuşturup bir de bundan faiz alan yerdir; fakat bu başka bir hikâyemize konu olsun, geçelim.

Hoca’nın Bunk’artı gezmekle bitecek gibi değildir.

Her detaya, göze çarpan en ufak şeye dikkatinizi verirseniz belki günlerce sürecek bir labirent turizmine mecbur kalırsınız.

Enver Hoca’nın bir nükleer saldırı, düşman işgali, olası bir ayaklanma durumunda saklanacağı odası, çalışma yazıhanesi, toplantı odaları vesaire gibi yerler pek zavallıdır; eften püften, üflesen beton-çelik karkas kısmı hariç yıkılacak türdendir.

Şurada manyetolu bir telefon, burada pilleri korozyona uğramış bir radyo, orada bir eski hoparlör; vah vah…

Enver Hoca’nın demokratik seçimleri de evlere şenliktir; Fransız komedi dizisine yakışır.

Seçim oylaması yerlerine iki kutu konuyor; kuş yuvası gibi ahşap şeyler…

Birisi Fronti Demokratik adaya oy verilmesi için, anlaşılacağı gibi Demokrasi Cephesi adayına; ötekisinde adayın, partinin adı falan yok, zaten muhalefet yok.

Enver Hoca demokratik seçimleri işte böylece basitleştirmiştir; sadelikte fayda var.

Sandıklar halkın gözü önünde, ortada, ama sıkıysa git öbürüne evet oyu ver.

Bunun bir benzerini biz 12 Eylül sonrasında referandumda görmüştük. Halkımızdan yüzde 99 oy alan Cunta idaresi de benzerini yapıp uygulamıştı; muhalif oy verenlerin oyu belli olacak biçimde şeffaf zarflar hazırlandı, renkli oy kâğıtları falan…

Biz bu numaraları biliriz de tarih yine yapacağını yapar!

Bütün bir hükümeti, silahlı kuvvetlerin mühim bir kısmını, polis teşkilatını hatta saklanması gereken evrak cinsinden ne varsa tümünü, Hazine diye var olan para altın ne varsa hepsini, halkın demokratik biçimde seçtiği meclisi bile içine alacak büyüklükte bir alana, kömür madeni gibi yeraltına yayılmış dehlizlere giren Arnavutluk’un bu antika yönetimi, neyse ki, pek uzun ömürlü olamadı.

Fakat geride hâlen kendisini toparlamaya çalışan, patinaja düşmüş araç tekerleği gibi yerinde dönüp boşa zaman yitiren bir ülke, saf dilli ve temiz kalpli bir halk bırakmıştır.

Arnavut’un börek yemekten kafası çalışmaz diye pejoratif bir deyişi sıkça kendileri de tekrarlıyor; nitekim BUREK dükkânları adım başıdır, hasılı aç kalmanız mümkün değil.

İnsanları gerçekten saf, saf dilli, temiz kalpli…

Elbasan’da bir otele kendimizi yorgun argın attık; daha evvelinde Cura Bey buraya gelmiş olduğunu hatırlıyor, herhâlde rahat ederiz dedik.

Resepsiyondaki genç adamla İngilizcenin olmasa olmaz kısmıyla, bir iki basit kelimeyle galiba biraz anlaşıyoruz; anlaştık.

Hepimizi bir odaya soktu, arabesk süslemeli, abartılı bir oda, hani avizesinde şamdanlı mumların şıkırdadığı dekorlar vardır ya, işte öyle.

Ama Allah için tertemiz, lakin çift yataklı ve her yatak iki kişilik karı koca yatağı; yan yana…

Otelciye anlatmaya çalışıyorum, bizlere ayrı ayrı oda versin diye dil döküyorum; bön bön bakıyor.

Galiba bizleri topluca aynı yatağa sokmaya çalışacak.

Yahu biz evli değiliz, diyeceğim tuttu da sonradan aramızda şakası bile olduydu, günlerce gülümsetti bizi...

Diyeceğim şuncacık şey, Arnavutlar hem geçmiş yılların ezici ve insan aklını yok eden onca kahır dolu şeylerden ve hem de BUREK yemekten olacak, biraz zor anlaşılıyorlar, kendilerini epeyi zahmetle anlatıyorlar.

Birkaç güne sığan bu gezimizde her dükkânda durup BUREK yemekten, benim de aslına bakarsanız zaten pek çalışmayan aklım biraz bönleşmişti, buncacık şeyi yazmak için birkaç ay geçmesi gerekmiş gibi, işte şimdi, neredeyse üç ay sonra Ağustos ayını bekledim de yazdım; bilmem ki, iyi mi ettim!